Türk dostu Fransız yazar Louis Mattei'yi dostları anlattı

Mattei, kas zafiyeti rahatsızlığı sebebiyle tedavi gördüğü Ankara'da, Gazi Üniversitesi Hastanesinin yoğun bakım ünitesinde 15 Haziran'da vefat etti. Mattei, Türkiye'de defnedilmek istediği için Cebeci Asri Mezarlığı gayrimüslim bölümünde toprağa verildi.

Türkiye'ye 1976'da yerleşen, Türkiye'yi ve Türkleri çok seven Mattei, Türkçeden Fransızcaya çeviri konusunda alanın önde gelen uzmanlarından biriydi.

Osmanlı Türkçesine hakim olan, Türkçe başta olmak üzere 15 dil bilen Mattei, "Belgelerle Büyük Ermenistan Peşinde Ermeni Komiteleri", "Hazreti Ali Cenknameleri", "Beypazarı Tarihi" gibi önemli kitapları literatüre kazandırdı.

Türk Tarih Kurumu (TTK) yayınlarının uzun yıllar Fransızca çevirilerini de yapan Mattei, TTK'nin Ermeni Masası'nda Türk akademisyenlerle çalışmalar yürüttü.

- "ERMENİ SORUNU KONUSUNDA TÜRK TEZİNİ SAVUNAN BİR İNSANDI"

Türkiye'ye, Türklere ve coğrafyanın kültürüne hayran olan, 43 yıldır Ankara'da yaşayan, anadili gibi Türkçe konuşan Mattei'nin ardından akademisyenler ve çalışma arkadaşları onu anlattı.

TTK Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Güray Kırpık, Türk milletinin yaşam tarzını gördükten sonra Türkiye'yi bir daha bırakmayan Mattei'nin, Türk milletinin insancıl, misafirperver, başka ırktan, dilden ve dinden olanlara kapılarını açmayı seven özelliklerine hayran olduğunu söyledi.

Kırpık, Mattei'nin Türk tarihine, çevirileri ve kitapları ile katkı sunduğunu belirterek, şunları kaydetti:

"Misafirperverdi. Türk dostuydu, Türkiye'ye yerleşmeyi, Türkiye için çalışmayı ve son nefesini burada vermeyi istemişti. Türkiye'ye karşı yapılan hatalara, iftiralara karşı çok büyük üzüntü duyuyordu. Bu düşüncelere karşı da yazılar kaleme alıyordu. TTK yayınlarını Fransızcaya çevirmesi bunun önemli bir örneğidir. Türk tarihçiliğine çevirmenlik yaparak katkı vermiş bir insandı. Böyle insanlara çok büyük ihtiyaç var ve çok az böyle donanımlı insan var. Ermeni sorunu konusunda Türk tezini savunan bir insandı. Justin Mccarthy, nasıl sözde Ermeni sorunu konusunda Türkiye'nin tezlerini desteklemişse, Mattei de Türkiye'de yayınlanan belgelerin Fransızcaya çevrilmesinde önemli rol oynadı. Dünyaya kendimizi anlatmaya zorlandığımızda, çevirileri ile destek oldu. Mattei gibi bizi dünyaya doğru ve düzgün bir lisanla anlatan bilginlere, akademisyenlere çok ihtiyacımız var."

- TTK ESERLERİNİ YAYINLAYACAK

Prof. Dr. Kırpık, yemeklerinden diline, kültüründen insanına kadar Türkiye'nin her özelliğine hayran olan Mattei'nin, eşinin memleketi Beypazarı'na yerleşmeyi seçtiğini ve orayı çok sevdiğini söyledi.

Mattei'nin Fransa'nın seçkin bir ailesine mensup olduğunu da belirten Kırpık, "Türk Tarih Kurumu olarak, Jean Bey'in eserlerinin bir bölümünü yayınlayacağız Türkçe ve Fransızca olarak. Jean Bey fahri olarak diplomatik şefti." dedi.

- "FRANSIZLAR, MATTEİ'YE ÇOK TEPKİ GÖSTERDİ"

Atatürk Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. İbrahim Ethem Atnur ise, TTK Ermeni Masasındaki çalışmaları döneminde Mattei'yi tanıdığını belirterek, çok değerli bir "Türk dostu"nu kaybetmenin üzüntüsünü yaşadıklarını söyledi.

"Jean Louis Mattei'ye eserlerin tercümesini yaptırdığımız zaman çok memnun kalırdık. Çünkü Türkçeye ve tarihe hakimdi. Ermeni sorunu üzerine konu uzmanlığı söz konusuydu. Konuya hakim olduğu için de yaptığı tercümeler çok sağlıklı oluyordu." ifadelerini kullanan Atnur, Jean Louise Mattei'nin Türk- Ermeni İlişkileri üzerine sempozyumlarda tebliğler sunduğunu, Yıldırım Beyazıt Üniversitesinin 2015 yılındaki Türk-Ermeni İlişkileri Sempozyumu'nda da birlikte sunum yaptıklarını kaydetti.

Atnur, "Bilimsel açıdan donanımlı, Türk tezlerini savunan bir konferans yapmıştı. Türk kültürüne ve Türkçeye hakimdi. TTK'de gelenektir, yapılan tercümeler ilmi heyete gider. Tercüme yapanların ismi görülmüyor inceleme sırasında. Tercümelerini büyük memnuniyetle kabul ediyorlardı. Çalışmaları hiçbir şekilde müdahale olmadan yayınlanıyordu." dedi.

Mattei'nin Fransa'da sözde Ermeni sorunundaki tavrı nedeniyle Ermeniler tarafından çok büyük sıkıntılara maruz kaldığını kaydeden Atnur, şunları söyledi:

"Batı'da Türk akademisinin görüşlerini destekleyen görüşler ileri sürmeniz tepkilere neden oluyor. Orada Ermeniler kendi görüşlerini hakim kılmışlar ve bir gedik açılmasını istemiyorlar. Fransızlar, ona çok tepki gösterdiler. Mattei hocamız, bildiği yoldan dönmedi. Akademik bilgilerini Türk bilim alemi ile paylaşmaya devam etti. Kendisini hep sevgi ve saygıyla anacağız."

- "DİLİMİZE YERLEŞİK DEYİMLER VE ATASÖZLERİNİ BAŞARIYLA ÇEVİRMİŞ"

Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yabancı Diller Eğitimi Bölümü Fransız Dili Eğitimi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Perihan Yalçın ise Türkçe eserlerin Fransızcaya çevrilmesinde literatüre ve edebiyata büyük katkıları olan Mattei'nin, dil biliminde önemli çalışmalar yaptığını dile getirdi.

Yalçın, "Çeviri konusunda çok saygın bir insandı. Dilimize yerleşik deyimler, atasözleri var. Bunları Fransızcaya aktarmak gerçekten zor. Türkçeyi sonradan öğrenmiş olmasına rağmen bu yapıları harika çevirmiş. Başarılı çevirileri ile edebiyata, okuyuculara önemli eserler kazandırmış. Toprağı bol olsun." dedi.

TTK Kütüphane Müdürü Neşe Can Uysal da Mattei'nin kütüphaneye sık sık geldiğini, yoğun çalışmalar yürüttüğünü, zarif, kibar ve çok çalışkan olduğunu söyledi.

Uysal, "Mattei Bey'den çok şey öğrendik. Yakın dostları, Türkiye'yi ve Türk halkını çok sevdiğini söylüyordu. Önemli bir bilgini kaybettik." dedi.

- TARİHTEN EDEBİYATA UZANAN BİRİKİM

Louis Mattei, 14 Ocak 1951'de Fransa'nın Marsilya kentinde doğdu. Aix-en-Provence Edebiyat Fakültesi Fransız Edebiyatı ve Latin-Eski Yunan Dilleri Bölümünü bitirdikten sonra aynı yerde master yapan Mattei, 1970 yılında ilk şiir kitabı Tahoum Tahoum'u Paris'te yayınladı.

1976'da Tevfik Fikret Lisesiyle kültürel-eğitsel iş birliği çerçevesinde Ankara'ya gelen Mattei, Tevfik Fikret ve Galatasaray Lisesi öğretmenliğinden sonra 1988- 2004 yılları arasında Bursa Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Fransız Dili Eğitimi Ana Bilim Dalı'nda yabancı uzman olarak çalıştı, Türkçeden Fransızcaya çeviri dersleri verdi.

Özellikle sözde Ermeni Meselesinde dünya kamuoyuna karşı Türkiye'yi savunan Mattei, çalışmalarında bilimselliğe bağlılığından dolayı Osmanlı Türkçesi de öğrenmişti.

Latince, Eski Yunanca, Modern Yunanca, İngilizce, Rusça, Almanca, Arapça, Ermenice başta olmak üzere 15 dil bilen Mattei, Türk edebiyatını Türkiye'de bulunduğu 46 yıl boyunca tanıtmaya çaba sarf etti.

Jean Louis Mattei, "Belgelerle Büyük Ermenistan Peşinde Ermeni Komiteleri", "Hazreti Ali Cenknameleri", "Beypazarı Tarihi", "Süleyman Oğlu Cihangir", "Aynı Toprağın Kardeşleri" başta olmak üzere pek çok telif esere ve Prof. Dr. Kemal Çiçek'in sözde Ermeni meselesine ilişkin TTK yayınlarından çıkan "L 'exode Force Des Armeniens (1915-1917)" kitabının çevirisi gibi tercüme eserlere imza attı.

Mattei, Orhan Kemal'in "Üçkağıtçı" ve "Müfettişler Müfettişi" kitaplarını da Fransızcaya kazandırdı. 1982'de Nurcan Mattei ile evlenen Jean Louis Mattei'nin Timur isminde bir oğlu var.

AA