Çoklu krizler, çoklu sonuçlar

Dünyada kriz olmayan ülkeleri saysak acaba kaç tanedir? Şu anda ekonomik, siyasal, sosyal, etnik, dini, ticari, finansal, mali vs. sorunlar yaşamayan ülke var mıdır? Dünya uzun bir süredir çoklu krizler yaşayan durum arz ediyor. 

ABD, AB, Çin, Japonya, Rusya, İran, Hindistan, Pakistan, Mısır, Suudi Arabistan, Kuveyt, Katar, BAE, Irak ve İsrail de çoklu krizler ve çoklu sorunlar yaşıyor. Hatta İskandinav ülkeleri bile bu sarmalın içinde. 

TV'lerde ABD ile yaşanan krizler bağlamında yapılan yorumlara bakınca şaşırtıcı bir tutumla karşılaşıyoruz: Sanki Türkiye tek taraflı krizler yaşıyor. “Yaşanılan tüm soruların sebebi Türkiye ve yönetici elittir” şeklinde bir hüküm, sorunları tüm boyutları ile kavramaktan çok uzaktır ve bir başka tuzaktır. Yönetici elitin yaşanılan çoklu sorunlar ve krizlerde payının olmadığı iddiası da bir başka tuzaktır. Yanlışları, hataları belli oranlarda herkese dağıtmak mümkündür. Fakat işimiz bu olmadığı gibi böyle bir çabanın gereği de yoktur. 

Her iç sorun bir dış sorundan kaynaklanır, içerideki tutumlar, sorunun boyutlarını azaltır veya çoğaltır. Çoğu zaman da iç tutumlar sorunun boyutlarının alacağı yelpazeyi hiç etkilemez. Çünkü çoklu dış sorunlar vardır, tespiti küresel bir yasadır. 

Bugün bölgemizin ve kürenin yaşadığı sorunların temelinde G-7 ülkeleri veya G-8'ler vardır. Çoğu devletlerin boyutunu çoktan aşmış küresel şirketler vardır, bunların sorunları dünyayı, geri kalan ülkelerin sorunları G-7 veya 8'leri etkilemektedir. ABD, AB, Çin, Rusya ve petrol üreticisi ülkelerin çoklu sorunlarını ve bu sorunların küresel etkilerini göz ardı ederek dünyanın yaşadığı ve yaşayacağı çoklu ve çok katmanlı sorunlara doğru teşhis koyamayız. Şüphesiz iç politikada yaşanan çoklu sorunları ve sonuçlarını partisel ve sair kazançlara dönüştürme çabaları olacaktır. Fakat bu çabaların, sorunu yine tüm boyut ve çoklu sebepleri ile görmeyi engellememesi gerekir. 

İran'ın, İsrail'in, ABD’nin veya diğer ülkelerin yaşadığı sorunlar da çoklu yapıdadır. Bu, içerideki sorumluluk ve yanlışları iptal etmez, fakat, dış etkenlerle birlikte Türkiye’nin yönetim mekanizmasına eş zamanlı, orantısız ve yanlış bilgi ve tespitlere dayalı hamlelerin ortağı olursak sorunlarımızı daha da yoğunlaştırmış oluruz ki bunu isteyen iç ve dış aktörlerin varlığı da bilinen bir başka olgudur. Dünyanın yaşadığı çoklu ve çok katmanlı krizlerin kaynağı ve sebepleri tartışılmamakta ya da yanlış tartışılmaktadır. Türkiye’nin bu çoklu krizlerden yine çok katmanlı etkilenmesi için her şey yapılmaktadır ve yapılacaktır. Devletlerin istihbarat örgütleri ve dış politika aparatları bunun için vardır. 

ABD, AB, Çin, Rusya, Japonya, İngiltere, Fransa, Almanya gibi devletler ve artık devletleri aşan ebatları ile dev şirketler, yani yeni bir tür devlet olan şirket devletler, çoklu sorunlar ve krizler ile çoklu fırsatlar ve çok boyutlu kazançları yönetme sorunları yaşamaktadır. Ve sorunlar giderek ağırlaşmakta ve tüm boyutları ile kavranılamamaktadır. Hatta kavranılmak istenmemektedir. Çünkü kavramanın maliyetlerini ve sorumluluklarını yüklenmek istememektedirler. Çünkü maliyetler ve sorumluluklar da aynen yaşanan sorunlar ve krizler gibi çoklu boyutlara sahiptir. 

Teknolojik gelişmişlik, ekonomik refah, güçlü devlet ve şirket olmak çoğu zaman olgun bir akıl ve kavramayı da içermez. Ticari ve teknolojik akıl, insanlık ve toplum olgusunun tümünü temsil etmez. İnsan denen bütünü sadece ticari, ekonomik, finansal, siyasi ve toplumsalımsı ve dinselimsi parçalar ile algılayamaz ve tüm boyutları ile kavrayamayız. Sonuç olarak ülkemizin çoklu krizleri ve sorunları, küresel bir olgunun çok canlı ve kuvvetli dalgalarının Türkiye’yi de vurmasının sonuçlarıdır. Tüm dünya çoklu krizler ve sorunlar sarmalındadır ve bu sürecin sonuçları da sebepleri gibi çok köklü, çok boyutlu ve çok katmanlı olacaktır.