Küresel kriz AB’de sosyal güvenlik sistemini değiştirdi: Çekya'da emeklilik yaşı 73'e çıktı

Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) ikincisini yayımladığı, “Avrupa Birliği’nde Sosyal Güvenlik” kitabı, Türkiye’de gündeme gelmesi beklenen tamamlayıcı emeklilik sistemiyle ilgili çalışmalara da ışık tutuyor. AB ülkelerinin hemen hepsinde 2008 küresel krizinin ardından sosyal güvenlik sisteminde kapsamlı değişiklikler yapıldı. Çoğu ülkede emeklilik yaşı yükseltildi. Daha önce 65 olarak uygulanan emeklilik yaşı Almanya, Danimarka, Hollanda, İspanya, Polonya başta olmak üzere bazı ülkelerde 67’ye çıkartıldı. Emeklilik yaşının daha düşük olduğu ülkeler ise 65’e çekti. Emeklilik yaşı uzatılırken, kademeli geçiş süresi yıllara yayıldı.

EMEKLİLİK YAŞI 73

Emeklilik yaşında agresif artış yapan ülkeler de oldu. Çekya’da 2011 yılında kabul edilen kanunla, kadınlar için 57-61, erkekler için 62 olan emeklilik yaşı yükseltildi. 2011 yılında 40 yaşında olanlar 66 yaşında; 10 yaşında olanlar 71 yaşında emekli olacak. 2012 yılı ve sonrasında doğanlar emekli olmak için 73 yaşını bekleyecek.

Emeklilik yaşını yükselten ülkeler, işverenlerin yaşlı işçileri işten çıkartmasını önleyici tedbirler uygulamaya koydu. Bazı ülkelerde, yaşlıları istihdam edenlerin ödeyeceği sosyal güvenlik primleri yarıya indirilirken, emekliliği hak ettikten sonra çalışmaya devam edenlerden alınan prim sıfırlandı.

Küresel kriz sonrasında bazı ülkelerde emekli aylıklarına vergi getirilirken, bazıları da emekli aylığını düşürdü. Almanya ise ekonomiyi canlandırmak için emekli aylıklarına zam yaptı.

Tamamlayıcı emeklilik olarak adlandırılan, devletin sağladığı sosyal güvenliğe ilave zorunlu bireysel emeklilik, gönüllü bireysel emeklilik, mesleki emeklilik gibi ikinci, üçüncü sütun emeklilik sistemleri revize edildi. Kimi ülkelerde ise ilk defa tamamlayıcı emeklilik sistemi gündeme geldi.

AB ülkelerinde sosyal güvenlik sisteminde yapılan son değişiklikler özetle şöyle:

EKONOMİYİ CANLANDIRMAK İÇİN EMEKLİ AYLIKLARI ARTIRILDI

ALMANYA

1 Ocak 2005 tarihinden itibaren emeklilik aylıkları vergilendirilmeye başlandı. Vergi oranı 2040'a kadar kademeli artırılarak, 2040'ta tam vergilendirme başlayacak.

Emeklilik yaşı 2007’de yapılan düzenlemeyle, 2029'a kadar 65'ten 67'ye çıkartılacak. Ancak, 2014'te kabul edilen ikinci bir yasayla, 45 yıl hizmeti olanlara 63 yaşında emeklilik hakkı sağlandı. Bu yaş sınırı da 2029'da 65'e çıkartılacak. Yaşlı istihdamını teşvik edici düzenlemeler hayata geçirildi.

2009 yılında ekonomiyi canlandırmak amacıyla emekli aylıkları batı eyaletlerinde yüzde 2.41, doğu eyaletlerinde yüzde 3.38 oranında artırıldı.

YENİ KANUN 50 YAŞINDAN KÜÇÜKLERE UYGULANDI

AVUSTURYA

1 Ocak 2005 tarihinden geçerli olmak üzere, emekli olma ve emeklilik aylığı bağlama koşulları değiştirildi. Yeni kanun, o tarih itibarıyla 50 yaşına girmemiş kişiler için geçerli. 50 yaşına girenler dilerlerse yeni kanunun bazı avantajlarından yararlanabiliyor.

Buna göre, 45 yıl sigortalılık süresi bulunan veya 65 yaşına gelenlere, yaşam boyunca elde ettiği ortalama aylık gelirin yüzde 80’i oranında yaşlılık aylığı bağlanıyor.

Erken emeklilik yaşı erkeklerde 62, kadınlarda 57,5 olarak uygulanıyor. Ancak erken emeklilik hakkından yararlanabilmek için en az 35 yıl sigortalılık süresinin bulunması gerekiyor. 45 yıl prim ödeyen erkekler de 60 yaşında emekli olabiliyor.

YAŞLIYI İŞTEN ÇIKARTAN İŞVERENE EK YÜKÜMLÜLÜK

BELÇİKA

2010 yılında yapılan düzenlemeyle, işverenlerin erken emeklilik programlarından yararlanması zorlaştırıldı. Ülkede normal emeklilik yaşı 65. İşverenlere, normal emeklilik yaşından önce işten çıkartılan 58 yaş ve üzerindeki kişiler 65 yaşına gelinceye kadar işsizlik yardımı ve ek yardım yapma yükümlülüğü getirildi.

BES’TEN TOPTAN ÖDEME ŞARTLARI KOLAYLAŞTIRILDI

İNGİLTERE

2011 yılında çıkartılan kanunla kadınlarda 60 olan emeklilik yaşı erkeklerdeki gibi 65’e yükseltildi. 2019 yılından başlamak üzere emeklilik yaşı kadın ve erkek için kademeli olarak 66'ya yükselecek. İnsanların uzun çalışmaya teşvik edilmesi ve işverenlerin emeklilik yaşı gelenleri emekli olmaya zorlaması engellendi.

İkinci sütun mesleki emeklilik ve üçüncü sütun bireysel emeklilik tasarruflarını toptan ödeme yoluyla geri alma şartları kolaylaştırıldı.

DÖRDÜNCÜ SÜTUN EMEKLİLİK SİSTEMİ KURULDU

BULGARİSTAN

Bulgaristan'da 2006 yılına kadar, hizmet akdine tabi çalışanlar aylık gelirlerinden üç emeklilik sistemi için prim ödüyorlardı. Bunlar zorunlu devlet emeklilik fonu, özel emeklilik fonuna zorunlu katkı ve isteğe bağlı bireysel emeklilik. 2006 yılından itibaren, mesleklerine ilişkin dördüncü tür emeklilik sistemine katkı uygulaması başlatıldı. İşçiler ve işverenler bu emekliliğin sağladığı haklardan 60 yaşını tamamladıktan sonra faydalanabilecekler. 1 Ocak 2012'den itibaren emeklilik yaşı kadınlarda 63, erkeklerde 65'e çıkartıldı.

2012 VE SONRASINDA DOĞANLAR 73 YAŞINDA EMEKLİ OLACAK

ÇEKYA

2011 yılında kabul edilen kanunla, kadınlar için 57-61, erkekler için 62 olan emeklilik yaşı yükseltildi. 2011 itibarıyla 40 yaşında olanlar 66 yaşında; 10 yaşında olanlar 71 yaşında emekli olacak. 2012 ve sonrasında doğanlar 73 yaşında emekli olacak.

2013'te kabul edilen başka bir kanunla çalışanların sosyal güvenlik sistemine yatırdığı yüzde 28 oranındaki prim yüzde 25'e indirilirken, 3 puanlık kısım bireysel emeklilik sistemi benzeri özel yönetilen fonlara yönlendirildi. Çalışanlar ayıca maaşlarından 2 puan ilave etmek zorunda kaldılar.

62 YAŞ ÜSTÜNDE ÇALIŞANLARA TEŞVİK

DANİMARKA

Kanuni emeklilik yaşı 67 olmasına rağmen, ülkede ortalama emeklilik yaşı 60–61 civarında. Dengeleme önlemi olarak, normal emeklilik yaşı da 1 Temmuz 2004 tarihinden sonra 65 yaşını dolduranlar için 67’den 65’e düşürüldü.

60 yaşından büyük kişilerin işgücü piyasasına katılımını artırmak ve 62 yaş üstü insanları çalışmaya teşvik etmek amacıyla yeni düzenlemeler hayata geçirildi.

EMEKLİLİĞİ HAK ETTİKTEN SONRA ÇALIŞANLARA MAAŞ ARTIŞI

FİNLANDİYA

Finlandiya 2017 yılında emeklilik reformu yaptı. Buna göre, herkes, brüt yıllık kazancının yüzde 1.5’i oranında emekli maaşı alacak. Emekli olduğu halde çalışanlar için yıllık brüt kazancın yüzde 1,5’i oranında yeni emeklilik fonları da kazanılacak. Emeklilik hakkını kazandığı yaşa geldiği halde daha uzun süre çalışıp geç emekli olanlara, geç emekli olduğu her ay için emekli aylıkları 0,4 oranında arttırılarak ödeniyor. Erken emekli olmaları halinde ise aynı şekilde azaltılarak ödeme yapılıyor.

50 YAŞ ÜSTÜ İŞÇİLER İÇİN KONTENJAN ZORUNLULUĞU

FRANSA

2009’da yapılan değişiklikle, 60 olan kanuni emeklilik yaşı kademeli artırılarak 2018’de 62’ye çıkartılması kararlaştırıldı. 2012’de yapılan ikinci bir değişiklikle süreç kısaltıldı, 62 yaş uygulaması 2017’ye çekildi. Hizmet süresi fazla olanlara tanınan en yüksek aylığa hak kazanma yaşı olan 65 yaş da 2023’te 67’ye yükselecek.

Yaşlıların iş bulmalarını kolaylaştırmak için 2010’da düzenleme yapıldı. En az 50 işçi çalıştıran firmaların, çalıştırdıkları 50 yaş ve üzeri işçiler için bir anlaşma ve eylem planı hazırlamaları öngörüldü. Her bir işveren, kaç yaşlı işçi çalıştırmaya devam edeceği ve kaç yaşlı işçiyi işe alacağı hususunda hedef belirlemek zorunda. 

GENÇ İŞÇİ İSTİHDAMINDA BEŞ YIL PRİM YOK

HIRVATİSTAN

Genç istihdamını teşvik etmek için 1 Ocak 2015’ten itibaren radikal bir uygulama başlatıldı. Buna göre, 30 yaşından küçük bir kişiyi işe alan işveren, yüzde 17.5 oranındaki sosyal güvenlik işveren primini beş yıl boyunca ödemeyecek. İşveren bu dönemde sadece işçinin payını ödeyecek.

Erken yaşta emeklilik maaşı hakkı, 60 yaş ve 35 yıl çalışma süresinin tamamlanmasına bağlı olarak kazanılıyor. 2030’dan sonra yaş şartı 62’ye yükselecek. Erken emekli olanlara, daha düşük emekli aylığı ödeniyor. Tam emekli aylığı ödenen kanuni emeklilik yaşı ise 2014 yılında 65’ten 67’ye çıkartıldı.

TAM EMEKLİ AYLIĞI İÇİN ÇALIŞMA SÜRESİ 50 YILA YÜKSELTİLDİ

HOLLANDA

2013 yılında yapılan değişiklikle 55 yaş ve üstü işçiler için emeklilik yaşı 60’tan 65’e çıkartıldı. Tam emekli aylığı alabilmek için çalışma süresi 45 yıldan 50 yıla yükseltildi.

IMF ZORUYLA EMEKLİ AYLIKLARINA VERGİ GELDİ

İRLANDA

2010’da kabul edilen düzenlemeyle 66 olan emeklilik yaşı 2021’de 67’ye, 2028’de 68’e yükseltildi. IMF ile yapılan anlaşma uyarınca, emekli aylıklarına yeni vergiler getirildi.

65 YAŞ ÜZERİNDEKİ İŞÇİYİ ÇALIŞTIRAN İŞVEREN PRİM ÖDEMİYOR

İSPANYA

2011 yılında yapılan düzenlemeyle emeklilik yaşı 2027’ye kadar 65’ten 67’ye, yaşlılık aylığı almak için gerekli asgari prim yılı şartı 2022’ye kadar 15 yıldan 25 yıla yükseltilecek. Tam aylık için gerekli prim yıl şartı 2025’e kadar 35 yıldan 38.5 yıla çıkartılacak.

65 yaşından sonra çalışmayı teşvik edici düzenlemeler uygulamaya konuldu. İşçi ve işveren, 65 yaş ve üzerinde olan ve en az 35 yıl prim ödemiş sigortalılar için prim ödemiyor. 65 yaş üzerinde çalışmaya devam edenlerin emekli aylıkları, çalıştıkları her yıl yüzde 2 oranında artırılıyor. 60 yaş ve üzerinde işçi çalıştıran işverenlerin sosyal güvenlik primlerinde ise yüzde 50 indirim yapılıyor.

61 yaşında erken emeklilik imkânı, en az 30 yıl prim ödemek, kendi ellerinde olmayan nedenle işi bırakmak ve en az altı ay süreyle işsiz kalmak şartıyla, 1 Ocak 1967 sonrasında doğanlara da tanındı. Daha önce bu haktan sadece 1967 öncesi doğanlar yararlanabiliyordu.

KADIN ERKEK EMEKLİLİK YAŞI 67’DE EŞİTLENECEK

İTALYA

Emeklilik yaşı konusunda 2010 ve 2012 yıllarında düzenlemeler yapıldı. 2010’daki düzenlemeyle emeklilik yaşının tüm devlet memurları ve özel sektör çalışanı erkekler için 2050 yılında 65’ten 68 yıl 4 aya; özel sektörde çalışan kadınlar için de 60’tan 63 yıl 5 aya yükseltilmesi kararlaştırıldı. 2012’deki değişiklikle özel sektörde çalışan kadınların emeklilik yaşı, 2026 yılında 67’ye yükseltilerek, erkeklerle eşitlenecek.

EMEKLİLİK YAŞI 65’E ÇIKARTILDI

LETONYA

2012 yılında, nüfusun hızla yaşlanması ve azalmasına yönelik önlemler kapsamında emeklilik yaşı ve prim ödeme süreleri kademeli olarak artırıldı. Emeklilik yaşı, 2025 yılına kadar kademeli olarak 62’den 65’e yükseltilecek.

YAŞLILIK VE ÖLÜM AYLIKLARI YÜZDE 5 KESİLDİ

LİTVANYA

2010 yılında yaşlılık ve ölüm aylıkları yüzde 5 oranında kesildi. Bilim adamlarına ve çok çocuklu annelere ödenen devlet emeklilik yardımları yüzde 10 oranında azaltıldı. Tedavi giderlerini karşılama oranı yüzde 15 düşürüldü. Çalışan emeklilerin emekli aylıkları yüzde 2.5 ile yüzde 70 arasında değişen oranlarda azaltıldı.

Emeklilik yaşı 2011 yılında kabul edilen yasayla 2026 yılına kadar erkekler için 62.5 yaştan; kadınlar için 60 yaştan 65'e çıkartılacak.

BİREYSEL EMEKLİLİK FONLARINDAKİ DEVLET TAHVİLLERİ SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNA AKTARILDI

POLONYA

2009 yılında, yaklaşık bir milyon kişiyi kapsayan erken emeklilik uygulamaları kaldırıldı. Fiilen 57 olan asgari emeklilik yaşı, 1 Ocak 2009’dan itibaren kadınlarda 60, erkeklerde 65 olarak belirlendi. 2012 yılında yeni bir kanun çıkartılarak, emeklilik yaşı erkeklerde kademeli artışla 2040 yılında 67’ye yükseltildi.

İkinci sütun bireysel emeklilik hesaplarını yöneten fonların portföylerindeki devlet tahvilleri devlet sosyal güvenlik kurumuna aktarıldı.

ÖZEL EMEKLİLİK FONLARINA GARANTİ

ROMANYA

2012 yılında yürürlüğe giren yasal düzenleme ile Romanya’da bulunan özel emeklilik fonları, iflas riskine ve sigortalıların ödedikleri primlerin geri ödenmemesi riskine karşı garanti fonu oluşturularak devlet garantisine alındı. Kurulan garanti fonu, özel emeklilik fonları yönetimleri ve yararlanıcıları tarafından finanse ediliyor.

EMEKLİ AYLIKLARI BEŞ YIL SÜREYLE DONDURULDU

YUNANİSTAN

Avrupa Birliği ile yürütülen uzun müzakerelerin ardından 2010 yılında erken emeklilik yaşı 53’ten 60’a çıkartıldı. 2013 yılında ise tam emeklilik maaşı almak için yasal emeklilik yaşı 65’ten 67’ye yükseltildi. Emekli aylıkları beş yıl süreyle donduruldu. Kamu çalışanlarına ödenen emekli ikramiyeleri yüzde 83’e varan oranlarda azaltıldı. Yüksek gelirli emekliler için ödenen mevsimsel ikramiyelere son verildi, düşük gelirlilerin ikramiyeleri aşağı çekildi.

(Habertürk)